“Tại sao có hộ trồng khoai lang cho ra năng suất gấp đôi người khác dù cùng giống, cùng thời tiết, cùng loại đất?”
Câu trả lời nằm ở kỹ thuật – và kỹ thuật thì có thể học được.
Trong bối cảnh nông sản ngày càng cạnh tranh, kỹ thuật trồng khoai lang đúng cách không chỉ giúp bạn tăng năng suất mà còn nâng cao chất lượng nông sản, đáp ứng các yêu cầu khắt khe của thị trường trong và ngoài nước. Nhưng muốn làm đúng, trước hết phải hiểu đúng. Không phải cứ cắm dây xuống đất là có củ to – đó là quan niệm đã lỗi thời.
Bài viết này sẽ cùng bạn tìm hiểu sâu quy trình kỹ thuật trồng khoai lang theo chuẩn hiện đại, được tổng hợp từ các tài liệu chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn trên đồng ruộng Việt Nam. Bạn sẽ thấy trồng khoai lang không chỉ là công việc chân tay, mà còn là một quy trình kỹ thuật chính xác, yêu cầu hiểu biết về đất, giống, dinh dưỡng, ánh sáng, và sinh lý cây trồng.
Nội Dung Bài Viết
1. Khoai lang – cây lương thực chiến lược không thể xem nhẹ
Khoai lang (Ipomoea batatas) không chỉ là nguồn lương thực dự phòng mà còn có giá trị dinh dưỡng cao, thời gian sinh trưởng ngắn, và khả năng thích nghi rộng. Theo FAO, Việt Nam nằm trong top các quốc gia trồng khoai lang nhiều nhất châu Á.
Tuy nhiên, sản lượng bình quân hiện vẫn thấp hơn tiềm năng rất nhiều do sai lầm trong kỹ thuật canh tác:
Trồng sai thời vụ → cây chậm phát triển, gặp sâu bệnh
Chọn giống kém → năng suất thấp, dễ thối củ
Làm đất chưa kỹ → đất không tơi xốp, củ méo mó
Bón phân không đúng giai đoạn → lãng phí, cây yếu
Vậy làm sao để tránh những sai lầm trên? Hãy bắt đầu từ nền tảng: điều kiện tự nhiên và loại đất trồng phù hợp.
2. Chọn đúng đất – “nền móng” cho củ khoai phát triển tối ưu
Một trong những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và hình dạng củ khoai lang chính là chất lượng đất trồng. Có thể cùng trồng một giống, cùng thời tiết, cùng cách chăm sóc, nhưng nếu đất chặt, nghèo dinh dưỡng, không thoát nước tốt thì củ sẽ cong queo, sượng, dễ thối.
“Muốn khoai to, đẹp, trước hết đất phải thở được.”
Các tiêu chí đất trồng lý tưởng cho khoai lang:
Loại đất
- Đất cát pha (đất cát + đất mùn)
- Đất thịt nhẹ (đất có độ sét <20%)
Lý do: Giúp đất tơi xốp, thoát nước nhanh nhưng vẫn giữ được ẩm cần thiết cho rễ và củ phát triển.
Tránh: Đất sét nặng, đất phèn, đất bị nén chặt, đất bạc màu, đất có tầng canh tác nông.
Độ sâu tầng canh tác
Khoai lang là cây hình thành củ dưới mặt đất, vì vậy cần:
- Tối thiểu 25–30 cm, lý tưởng nhất là >40 cm để củ có không gian phát triển đồng đều theo chiều ngang và chiều sâu.
- Đất nông khiến củ dễ đâm lên mặt luống, tiếp xúc ánh sáng → xanh vỏ, giảm chất lượng.
- Đất cày sâu, phơi kỹ sau vụ trước giúp phá vỡ tầng đế cày, tăng độ thẩm thấu nước.
Độ pH đất (mức độ chua – kiềm):
Lý tưởng: pH từ 5,5 đến 6,5
Đây là khoảng trung tính nhẹ, phù hợp cho vi sinh vật phân giải hữu cơ hoạt động tốt.
- Nếu pH < 5: đất quá chua → ức chế sự hấp thu dinh dưỡng, đặc biệt là lân và kali, gây còi cọc.
- Nếu pH > 7: đất kiềm → vi lượng (Fe, Mn) khó hấp thu → lá vàng, củ nhỏ.
Cách kiểm tra: dùng máy đo pH đất cầm tay hoặc test giấy quỳ đơn giản tại nhà.
Hàm lượng hữu cơ trong đất
Chức năng:
- Tăng giữ ẩm
- Cải thiện cấu trúc đất
- Giúp vi sinh vật có lợi phát triển
- Giảm hiện tượng thối củ vào mùa mưa
Nên bón bổ sung: 10–15 tấn phân chuồng hoai mục/ha, phối trộn thêm vỏ trấu, xơ dừa, phân compost nếu đất còn nghèo dinh dưỡng.
Mẹo cải tạo đất thịt nặng hoặc đất sét:
Nếu bạn đang canh tác ở vùng đất có kết cấu nặng, đất chặt, cần thực hiện các bước sau để cải tạo:
- Cày sâu 2 lần, phơi đất ít nhất 5–7 ngày dưới nắng.
- Rắc vôi bột (20kg/sào) → điều hòa pH, diệt mầm bệnh.
- Trộn hữu cơ + tro trấu + xơ dừa theo tỷ lệ:
- 1 m³ đất + 100kg phân chuồng hoai + 30kg tro trấu + 20kg xơ dừa
- Bón bổ sung chế phẩm sinh học Trichoderma để tăng lượng vi sinh vật có lợi.
📸 Gợi ý hình ảnh:
3. Thời vụ – “đặt lịch” cho cây khoai phát triển đúng chu kỳ sinh học
Tùy theo vùng miền và giống khoai, mỗi thời vụ sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng và năng suất. Đây là yếu tố “thời điểm vàng” mà nếu bạn làm trễ, cây vẫn sống nhưng hiệu quả sẽ giảm sút rõ rệt.
Thời vụ trồng lý tưởng cho từng vùng:
Miền Bắc:
Vụ Đông: Trồng tháng 9–10, thu hoạch tháng 1–2
Vụ Xuân: Trồng tháng 2–3, thu hoạch tháng 6–7
Miền Trung & Tây Nguyên:
Vụ Hè Thu: Trồng tháng 4–5, tránh mùa mưa bão
Miền Nam:
Trồng quanh năm nhưng tốt nhất vào đầu mùa khô
⚠️ Lưu ý: Tuyệt đối không trồng khoai trong vùng có nguy cơ ngập úng vì củ sẽ bị thối, đặc biệt ở giai đoạn từ 45–90 ngày sau trồng.
4. Chọn giống khoai lang
Trong nông nghiệp hiện đại, giống là yếu tố then chốt quyết định hơn 30% năng suất. Theo thống kê từ Cục Trồng trọt, hiện có hơn 20 giống khoai lang đang được trồng phổ biến tại Việt Nam. Tuy nhiên, không phải giống nào cũng phù hợp với mọi điều kiện.
Một số giống khoai lang phổ biến và khuyến nghị sử dụng:
| Giống | Đặc điểm nổi bật | Thích hợp vùng |
|---|---|---|
| Nhật tím | Vỏ tím, ruột vàng đậm, ngọt, xuất khẩu tốt | Nam Bộ, Tây Nguyên |
| Hoàng Long | Ruột vàng bở, năng suất cao, vỏ hồng nhạt | Trung Bộ, miền núi |
| K51 | Chịu hạn tốt, củ đều, phù hợp chế biến | Miền Bắc, Tây Bắc |
Việc chọn giống cần căn cứ vào mục đích sử dụng (ăn tươi, chế biến, xuất khẩu) và đặc điểm đất trồng địa phương.
“Đừng chọn giống theo phong trào – hãy chọn giống theo đất và thị trường.”
– trích dẫn từ Trung tâm khuyến nông tỉnh lâm đồng
5. Lên luống và kỹ thuật trồng khoai lang đúng chuẩn
Muốn củ khoai to, thẳng, không sượng thì cách lên luống và cắm hom đóng vai trò quyết định. Đây là bước mà nhiều hộ thường bỏ qua hoặc làm sai lệch – dẫn tới hiện tượng khoai phát triển lệch tầng, bị xanh vỏ, củ móc, năng suất thấp.
Kỹ thuật lên luống:
Chiều rộng luống: 1,2 – 1,5m
Chiều cao: 30 – 40cm
Rãnh thoát nước: 25 – 30cm
Hướng luống: Đông – Tây (tận dụng ánh nắng đều cả ngày)
“Luống cao – đất mềm – rãnh rộng = khoai đẹp.”
Đây là công thức mà nông dân vùng chuyên canh khoai lang Nhật tại Vĩnh Long áp dụng.
📸
Cách cắm hom khoai lang đúng kỹ thuật:
Chiều dài hom: 30–35cm, dùng hom bánh tẻ (hom chưa ra hoa)
Cách cắm:
Cắm nghiêng 45 độ theo chiều luống
Lấp đất sâu 5–7cm, chừa 5–10cm hom trên mặt
Khoảng cách:
20–25cm giữa các hom
80–100cm giữa các hàng
💡 Mẹo chuyên gia: Cắt hom vào chiều mát, để 1 ngày nơi thoáng trước khi trồng giúp hom “se nhựa” và hạn chế nhiễm khuẩn.
📸
6. Chăm sóc khoai lang giai đoạn sinh trưởng
Trồng khoai lang không cần nhiều công chăm như lúa hay rau màu, nhưng phải bón đúng – đúng giai đoạn, đúng lượng và đúng cách. Nếu không, cây vẫn xanh tốt mà củ thì nhỏ, ít.
Các giai đoạn chăm sóc khoai lang:
| Giai đoạn | Công việc chính | Thời điểm |
|---|---|---|
| 1–15 ngày sau trồng | Giữ ẩm, bón phân lót | Sau cắm hom |
| 20–30 ngày | Bón thúc 1, xới luống, làm cỏ | Giai đoạn dây leo |
| 40–50 ngày | Bấm ngọn, bón thúc 2, kiểm tra sâu bệnh | Giai đoạn phát triển thân |
| 70 ngày trở đi | Giảm nước, ngưng phân | Củ bắt đầu hình thành |
Liều lượng phân bón đề xuất (cho 1 ha):
Phân chuồng hoai: 10–15 tấn
Đạm (Urea): 90–130kg
Lân (Super lân): 170–250kg
Kali (KCl): 120–150kg
Cách bón:
Bón lót: 100% lân + 50% phân chuồng + 30% đạm, kali
Bón thúc 1: 40% đạm + 40% kali
Bón thúc 2: Phần còn lại
📸
7. Phòng trừ sâu bệnh theo từng giai đoạn sinh trưởng
“Phòng bệnh hơn chữa bệnh – hiểu đúng thời điểm tấn công của từng đối tượng gây hại là yếu tố then chốt giúp bạn chủ động bảo vệ ruộng khoai.”
Cây khoai lang có hai giai đoạn sinh trưởng chính dễ bị tấn công bởi sâu bệnh:
Giai đoạn mới trồng (0–30 ngày): cây yếu, dễ tổn thương
Giai đoạn cây phát triển (30–90 ngày): thân lá phát triển mạnh, bắt đầu hình thành củ
Giai đoạn mới trồng (0–30 ngày sau cắm hom)
Đây là giai đoạn cây dễ chết hom, héo dây hoặc bật rễ do sức đề kháng yếu, rễ chưa bén chặt vào đất.
🔸 Tác nhân gây hại chính:
| Tên sâu/bệnh | Tác hại | Cách xử lý |
|---|---|---|
| Sâu đục thân | Đục vào phần gốc hom, khiến cây héo rũ, chết hom | Xử lý hom trước khi trồng bằng thuốc trừ sâu sinh học hoặc rắc vôi bột sát gốc |
| Ốc sên, ốc bươu vàng | Gặm hom, cắn lá non khi cây mới nhú mầm | Thu gom thủ công vào sáng sớm, rắc vôi xung quanh gốc, dùng chế phẩm sinh học Molluscicide |
| Rệp sáp non | Tập trung ở nách lá, hút nhựa khiến lá non xoăn và biến dạng | Phun tỏi ớt, dầu khoáng hoặc thuốc sinh học chứa Azadirachtin (neem oil) |
📸
Giai đoạn phát triển (30–90 ngày sau trồng)
Đây là giai đoạn khoai lang bắt đầu vươn thân – phát triển củ, thân lá nhiều nên dễ thu hút sâu bệnh ăn lá, gây rụng lá, chậm phát triển củ.
🔹 Tác nhân gây hại chính:
| Tên sâu/bệnh | Tác hại | Cách xử lý |
|---|---|---|
| Sâu ăn lá (Spodoptera litura) | Ăn trụi lá vào ban đêm, đặc biệt ở vùng trũng, làm giảm quang hợp | Dùng bẫy đèn, bẫy pheromone + phun sinh học (Bacillus thuringiensis) |
| Sùng trắng – sùng đất | Gặm rễ non, ăn rìa củ, gây sượng củ, mất hình dáng đẹp | Bón vôi bột + luân canh + dùng nấm đối kháng Metarhizium anisopliae |
| Tuyến trùng rễ | Làm sưng rễ, dị dạng củ, lây lan qua đất | Luân canh, bón phân hữu cơ hoai mục + chế phẩm Trichoderma thường xuyên |
| Bệnh thối củ do nấm | Gặp nhiều khi úng nước, đất chặt, củ hóa đen, rỗng ruột | Lên luống cao, thoát nước tốt, không tưới quá ẩm, dùng nấm đối kháng |
📸
Chiến lược phòng bệnh tổng hợp (IPM):
Để kiểm soát sâu bệnh hiệu quả và bền vững, bạn nên áp dụng mô hình IPM (Integrated Pest Management – Quản lý dịch hại tổng hợp):
Chọn giống sạch bệnh, cắt hom từ ruộng mẹ khỏe mạnh
Luân canh 2–3 năm với cây họ đậu, lúa hoặc rau ăn lá
Lên luống cao, giữ độ ẩm đất vừa phải, tránh úng
Bón phân cân đối, tăng Kali và hữu cơ để cây khỏe
Sử dụng chế phẩm sinh học định kỳ:
Trichoderma: diệt nấm bệnh đất
Metarhizium: diệt côn trùng đất
Neem oil: xua đuổi côn trùng hút nhựa
“Không có ruộng nào không có sâu – chỉ có người trồng chủ động hay không.”
📸
8. Thu hoạch và bảo quản khoai lang
Khoai lang thường thu hoạch sau 90–120 ngày tùy giống. Chọn đúng thời điểm thu hoạch sẽ giúp giữ được hàm lượng tinh bột, độ ngọt và hạn chế củ bị nứt, dập khi bảo quản.
Dấu hiệu khoai đến kỳ thu hoạch:
Lá vàng 2/3 thân
Củ đã cứng vỏ, vỏ không còn mủ khi cắt
Thử đào một số bụi kiểm tra mẫu
📸
Cách bảo quản:
Để nơi khô mát, thoáng gió
Không rửa trước khi bảo quản
Có thể bảo quản bằng cát khô hoặc túi lưới
Thời gian bảo quản tốt: 20–30 ngày
Câu hỏi thường gặp (FAQs)
1. Bao lâu sau khi trồng thì có thể thu hoạch khoai lang?
Tùy giống: Nhật, Hoàng Long khoảng 95–120 ngày. Cần quan sát cả lá và củ để xác định.
2. Có nên trồng khoai lang bằng củ?
Có, nhưng phổ biến vẫn là dùng hom (dây). Trồng bằng củ cần ươm chồi và xử lý khử bệnh kỹ càng.
3. Vì sao cây phát triển mạnh nhưng củ nhỏ hoặc không có củ?
Do thừa đạm, thiếu kali hoặc bón sai thời điểm. Bấm ngọn không đúng lúc cũng khiến cây “nuôi dây”.
Tổng kết
“Trồng khoai lang không khó, nhưng để trồng hiệu quả thì cần kỹ thuật, hiểu cây, hiểu đất, và hiểu thị trường.”
Tôi khuyên bạn nên đầu tư từ khâu làm đất, giống, bón phân và đặc biệt là theo dõi kỹ giai đoạn hình thành củ. Đừng chạy theo phong trào mà hãy trồng theo điều kiện đất đai, thời tiết địa phương và nhu cầu thị trường đầu ra.
